Bozkırın bilgesi Kırgız Yazar Cengiz Aytmatov, 12 Aralık 1928 yılında Kırgızistan'da Talas İli, Kara-Buura (önceki adı Kürküröö) ilçesine bağlı Şeker Kasabasında doğmuştur. Babası devlet memuru olan Törekul annesi ise eğitimli bir Tatar kadını olan Nagima Hanımdır. Baba Törekul, Aytmat ailesinin altı çocuğundan biridir. Törekul’un kardeşleri Ayımkül, Karagız, Gülayım, Rıskulbek, Toyçubek'dir. Moskova’da iyi bir eğitim alan Törekul, Kırgızistan’da Sovyetler Birliği Bölge Komitesi Başkanlığı başta olmak üzere bir çok siyasi ve idari çalışmalarda bulunmuştur. Törekul Aytmatov, 1933-1934 yılları arasında Sosyal-Turan Partisi üyesi, Kırgızistan'da Sovyet yönetimi yıkarak Kırgızistan'ı Sovyetler Birliği'nden ayırma amacında vatan haini, bir milliyetçi olmakla suçlanmış ve 5 Kasım 1938 yılında SSCB mahkemesinin kapalı (gizli) celse mahkemesi kararı ile kurşuna dizilmiştir. Sovyetlerin, 1920’lerdeki kolhozlaştırma ve 1932-1933 yıllarındaki halkı aç bırakma şeklindeki baskıcı siyaseti, 1930-1950 yılları arasında devlet adamları ve aydınların ölüm kamplarına sürgüne gönderme veya idam etme şeklinde sürmüştür. Stalinci repressiya, Törekul’ un da idam edildiği 1936-1938 döneminde ise en baskıcı noktasına ulaşmıştır. Törekul, Moskova’ da memurken tutuklanacağı bilgisi geldikten sonra, eşi ve çocuklarını Şeker kasabasına geri göndermiştir. O zaman Cengiz dokuz yaşındadır. Cengiz ilköğrenimine Moskova’da başlasa da orada tamamlayamamıştır. Babasının sürgün olduğu haberi verildikten sonra, Cengiz ve dört kardeşi eğitimli bir kadın olan anneleri Nagima Hanım tarafından büyütülmüştür. Nagima Hanım Issık-Göl de Karakol şehrinde ticaretle zengin olmuş ancak Sovyet İhtilali sonrası mallarını devlete bağışlamakla hayatta kalabilme çaresini bulmuş zengin bir ailenin eğitimli kızıdır.

Şeker kasabasına dönen Cengiz Aytmatov, uzun yıllar “karşı devrimcinin, halk düşmanının çocuğu” damgasıyla yaşamıştır. 1938’de Rus yatılı bölge okulunda devam etmiş ancak 1942’de okulu bırakarak küçük yaşına rağmen kolhoz sekreteri olmuştur. Okuma yazma bilmesi, savaş yıllarında sosyal olayları kavramasına ilişkin önemli bir birikimi oluşturmasını sağlamıştır. Savaştan sonra 1946 yılında Cambul’ da Veteriner Teknik Okulu’na girmiştir. Burada hocalarının etkisiyle Rus klasiklerini okumaya başlamıştır. Şiir de yazmasına rağmen bir hocasının tavsiyesiyle hikâyeye yönelmiş, yazı ve çeviri çalışmaları yapmıştır. 1953 yılında da Bişkek’teki Tarım Enstitüsü Yükseköğrenimini tamamlamıştır. Tarım enstitüsünde öğrenci iken 1952 yılında Pravda gazetesinde ilk hikâyesi “Gazetçi Dzyuo” yayınlanmıştır. Cengiz Aytmatov, Kırgız Bilimsel Hayvan Araştırmaları Enstitüsü’nde çalışmıştır. Sovyet hükümeti tarafından Moskova’daki Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne davet edilerek iki yıl (1956-1958) çağdaş edebî kuramlarla ilgili kurslara katılmış ve 1958’de Moskova Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girmiştir. 1958 yılında Sovyet Komünist Partisi’ne ve Yazarlar Birliği’ne üye olarak kabul edilmiştir. 1966 yılında SSCB Yüksek Sovyet'i üyeliğine seçildikten sonra 1967'de SSCB Yazarlar Birliği Yürütme Kurulu üyesi olan usta yazar, 1968'de Sovyet Devlet Edebiyat Ödülü’nü almıştır. Son yıllarda politikaya da atılan Aytmatov, Kırgızistan Meclisi'nde Talas Bölgesi Milletvekilliğinin yanı sıra Kırgızistan'ın Benelux Devletleri büyükelçiliğini de yapmıştır. Uluslararası Cengiz Aytmatov Vakfı Onursal Başkanlığı yapmıştır.

Cengiz Aytmatov, böbrek yetmezliği sonucu tedavi gördüğü Almanya'nın Nürnberg kentindeki hastanede 10 Haziran 2008 günü hayatını kaybetmiştir. Mezarı Ata Beyit’ tedir. Ata Beyit Sovyetler Birliği liderlerinden Stalin’in verdiği emirle 1938'de infaz edilen 138 Kırgız aydının mezarlarının olduğu anıtsal alandır. Aytmatovlar 53 sene boyunca babalarının mezarlarını bilmeden yaşamışlardır. 1991 senesinde Çön-Taş'da bulanan cesetlerin içinde Törekul' un da cesedi ve suçlama belgesi bulunmuştur. Büyük yazarın kabri burada babasının ve diğer Kırgız aydınlarının yanındadır. Ata Beyit mezar alanı, Kırgız kimliğinin inşasındaki önemli yerini korur.

Ruhu şad olsun.

CATKAN CERi CAYLUU BOLSUN